KurukhTimes.com

ख़द्दी परब (सरहुल त्योहार)

नमहँय देा भारत नू अकय बग्गे भख़ा कछनखरऊ अरा नने किसिम गहि संस्कृति खोड़हा नू मेसेरका रअ़र्इ। हुल्लो परिया तिम इसन नने रकम जइतर तंगआ-तंगआ भख़ा-संस्कृति, परम्परा अरा विवासन अङिय’अर संग्गे-संग्गे रअ़ते बरआ लगनर। र्इवन्दा बेड़ा नू अकय किय्या-मर्इय्या मंज्जा। एका-एका जइतर गहि भख़ा-संस्कृति, इतिङख़ीरी गहि कगद नूम रर्इह केरा, पहें एका-एका खोड़हा गहि आ:लर, बिड़दो अरा ससर्इत बेड़ा नू हूँ तंगआ परम्परा अरा धरोहरन जतन’अर उर्इय्यर। र्इ भख़ा-संस्कृति नू ओण्टे कँुड़ुख़ भख़ा-संस्कृति हूँ रअ़र्इ। र्इ:द ओण्टे अद्दी भख़ा-संस्कृति गहि रू:पे नू अख़तार’र्इ। र्इ अद्दी भख़ा-संस्कृतिन अङियाचका आ:लर अक्कुन ता बेड़ा नू उराँव (कुँड़ुख़) जर्इत गहि ना:मे ती पिंज्जिनर। र्इ:र परब-तिहर अरा आदि धरम विवास गहि संग्गे इन्दिर’र्इम मला इन्दिर’र्इम     सिराजर्इन (प्रकृति) घटना जुड़ुरकी रअ़र्इ, अदिन आ:र धरमी संवग (अलौकिक दृाक्ति) ननताचका बुझुरअर देव-देबी गहि ना:मे ती पूजा-धजा नन्नूम बरआ लगनर।
र्इ खोड़हा ता आ:लर ओ:रे तिम ख़ेख़लो (प्रकृति) गहि कोंयछा नू रअर एथेरना-मलएथेरना सवंग गहि लीला मलता हयकट घटनन धरमे तिंग्गका बुझुरअर पूजा-भक्ति ने:ग-जोग (अनुश्ठान) गुट्ठी नना लगियर। आ:द केरमे-केरमे परब-त्योहार गहि रू:पे नू बदलारा केरा। आ घटनन धरमी सवंग गहि चिच्चका बुझुरअर कुँड़ख़र तंंगआ ने:त-ने:गन अरा अनुश्ठान नू तंगआ पचबालर गहि ओण्टे धरोहर रू:पे नू जतन’अर उर्इका रअ़नर। पुना चान ता चइत चन्द्दो अरगना मंज्जा का कुँड़ख़र ख़द्दी (सरहुल) परब गहि सराजमा ओ:रे नननर। चइत चन्द्दो बिल्ली पक्ख मूंदता उल्ला रा:जी नू र्इ परबन मनाबअनर। पद्दा अबड़ा गने ओन्द चन्द्दो मजही पद्दा नू जुदा-जुदा उल्ला र्इ परबन मनाबअ़नर। र्इ फरक गहि महबा तेंग्गनर का - सिराजर्इन नू घटरका घटनन ए:रते पद्दा-खे़प्पा नू उल्ला अरा नेड्डा टिप’अर परब मनाबअनर। र्इ परब गहि पूजा-पाठ, नेगचार नू मून्द रू:पे नू धरमे, धरमी सवंग, एथेरना-मलएथेरना (निरंकाल) धरमी सवंग अरा चा:ला अयंग (सरना माँ) ही ना:मे ती पूजा- धजा नन्नर। नेगचार नू सिरजरर्इन गहि चिच्चका पुना-पुना पूँ:प, अतख़ा गुट्ठीन अरगाअ़नर की धरमे अरा धरमी सवंगन धर्इन बाख़नर दरा ओहमा (प्रार्थना) नन्नर का - ए दे धरमे, धरती अयंग, धरमी सवंग निमहँय दोवा ती हुरमी आ:ल, आ:लो साल भर्इर सुक्ख़े ती रअ़चर अरा बरना चान हूँ खुामारनुम चोन्हा संग्गे दव कुना र’अन नेकअन। नीम उरमिन ओहारी ननके।

र्इ परब ही पर्इत्त नू ओण्टे कुँड़ुख़ मर्इनता एन्ने रअ़र्इ। बअ़नर - अद्दी परिया नू कुँड़ुख खोड़हा, ओण्टे कोंहा ससर्इत नू बझरकी रहचा। खोड़हा ता पचगीर, खोड़हा गही परदना पत्त नू घटना घटरना ती लड़आ-भिड़आ लगियर। एड़़पा ता आ:लारिन अरा गोतोर खोन्दहन पोसआ दरा परबस्ती नना गे ओंद अड्डा ती नन्ना अड्डा का:ना मना लगिया। र्इ पत्त नू ओंद अंज्ज-खंज्ज टोड़ग ती नन्ना टोड़ग अड्डा बदलारना नू अकय ससर्इत मना लगिया। एक’अम अड्डा नू रअ़ना ती मून्द असता दे:व सवंग अरा टोड़ग किंको ती खोन्दहन बछाबआ गे आ अड्डा ता देव-देबीन अरा एथेरना-मल एथेरना सवंग गहि पूजा-धजा ननना मना लगिया। पहें एका अड्डा नू पुजा ननतारओ इदी गे रोजोट मना पोल्ला लगिया। 

बअ़नर - खोंड़हा ही र्इ ससर्इतन पंग्गे नना गे पचगिर बर्इसकी ननर की ओण्टे डहरे उजगा:चर। इदी गे फग्गू सेन्दरा ख़ो:ख़ा ओण्टा कोेंहा बर्इसकी मंज्जा। बर्इसकी नू पुजा ननना अड्डा चा:जा गे कत्था निमरारा। पद्दा ता उरमी देव-नाद गुट्ठीन ओहरा-गोहरा ननतारा। अदी ख़ो:ख़ा बर्इसकी नू कत्था इंजिरका बेसेम खोंड़हा ता ओरमर ती बड़ियर अरा पंखराज जोंखस गहि ख़न्न नू चपटा गही बधी हेअ़तारा, अन्तिले आस टोड़ंग तरा छमहें ननर की तंगहय एड़ेथ (धनु) ती पया पूरती कन्नन चलाबा:चस। आ कन्ना एकसन खतरका रओ आ अड्डा दिम पद्दा गही पुजा अड्डा मनो। एन्ने गेम आ कन्नन बेद्दा गे पद्दा ता देव-देबीन सुमर’अर की बेद्दा कालू आ:लर गही ख़न्न नू चपटा गही बधी हेआ चिआ लगियर। होरमा मे:तर पा:ली-पा:ली कत्था नंज्जका लेखआ तिहा नंज्जर पहें होरमर अदिन बेद्दा पोल्लर। र्इ लेखा एँ:ड़ उल्ला बी:तरा केरा। मून्दता उल्ला ओण्टे बारा बछर गहि कुक्कोस ही ख़न्न नू बधी हे:चर दरा धरमे अरा टोड़ोंग देव-देबीन गोहरारनुम टोड़ोंग तरा केरस। भइर लोहाड़ी इजगो-उजगो कुद्दका ख़ो:ख़ा ओण्टे बिलिचना रम्फ गहि जिया नू घो:ख़ कुन्दरा अरा आसिन ओण्टे धरमी सवंग (अलौकिक दृाक्ति) रू:पे पच्चो अयंग गहि रू:पे नू रम्फ लेखआ सवंग एत्थरा अरा अयंग आसिन कुद्दताअ़नुम ओण्टे मन्न गही मुन्द खेवा किन्दराचा दरा आ मन्न मूली गुसन ख़तरका कन्ना गुसन अँड़सताअर ख़न्नन कोल्ला गे चा:ल चिच्चा। एका बीरि आ ख़द्दस ख़न्नन कोल्लदस ख़ने ए:रदस का असानुम आ कन्ना, मन्न गहि मू:ली नू गबचारका रअ़र्इ। कन्ना ख़क्खर अकय खुामारस अरा आ धरमी सवंग पच्चो अयंग गहि ख़ेड्ड नू ओ‘लग्गियस अरा आसिस ने:चस। अदि ख़ो:ख़ा आ ख़द्दस तंगआ खोन्दहा ता आ:लरिन बितिरका कत्थन तिंग्गयस अरा खोड़हा ता आ:लारिन आ मन्न गुसन होच्चस। आ:लर गहि बरनन ए:रर आ धरमी सवंग पच्चो अयंग, गबचारका कन्ना मन्न गहि ढोढरो नू छंद मंज्जा केरा। आ:लर असता ए:थेरना सवंग अरा अड्डा ख़क्खर अकय खुामारर। आ मन्न, मक्का मन्न रहचा अरा एकसन कन्ना ख़तरकी रहचा, असन मक्का गहि धूवन कन्ना ती रगड़ारका करने असता ता:का-फूली (वातावरण) गमकारना ती सोहान मंज्जकी किरकी रहचा। आ बेड़ातिम आ:लर चान गइनका गोतर अरा खोड़हन बछाबअना अरा बछरआ गे धरमे, धरती अयंग अरा धरमी सवंग गहि ना:मे ती पूजा-धजा ननते बरआ लगनर अरा बरना बेड़ा गे इदिम परब गहि रू:पे ले होच्चा। आ धरमी सवंग (अलौकिक दृाक्ति) ओण्टे अयंग गहि रू:पे नू रम्फ सवंग लेखआ दिसतार मंज्जका ती चाल चिअ़उ अयंग गहि ना:मे ती चा:ला अयंग बाता:रा। संग्गे नू ख़द्दस गहि र्इरका (ख़द्द+र्इ) ती ख़द्दी गहि ना:मे ती र्इ परब अख़ता:रा, बेड़ा कर्इट्टका ख़ो:ख़ा आ परब दिम सरहुल गहि नामे ती हूँ अख़ता:र‘र्इ।

र्इ घटना गहि ख़ो:ख़ा, चान गइनका ‘उराँव‘ आ:लर गने ओण्टे परब गहि रू:पे नू मनाबअते रअनर अरा आ अयंग सवंग गहि ने:त-ने:ग अरा पूजा-पाठ नन्नर। मइनता रअर्इ, धरमे ती मदर्इत गे ओहरा नंज्जका ख़ो:ख़ा धरमी सवंग तरती चाजारका सवंग नू, ओण्टे अयंग सवंग गहि रू:पे नू गोट्टे ख़ोड़हन मदर्इत नंज्जा। आ करनेम अदिन कुँड़ुख़ भख़ा नू चाल चि‘ऊ अयंग (आ:लर गहि गोहरारन मेनर चाल चि‘ऊ अयंग) गहि ना:मे ती चा:ला अयंग बा:तारा दरा ओण्टे पच्चो अयंग गहि रू:पे नू दिसतार ख़क्खरना चड्डे ‘ चा:ला पच्चो ‘ हँ बअनर। नन्ना तरा ओण्टे ख़द्दस करने परब ओ:रे मंज्जका ती ‘ ख़द्द र्इरका‘ (ख़द्दस गहि र्इरका) बक्क ती ‘ख़द्दी‘ ना:मे पिंज्जरा, एकदा बेड़़ा कट्टिका ती ‘सरहुल‘ परब गहि ना:मे ती हूँ अख़तार‘र्इ। मइनता रअर्इ का आ घटना ख़ो:ख़ा आ:लर जइत अरा ख़ोड़हा गहि कोंहा ती कोंहा ससइत नू , ऐ ठू पद्दा खोड़हा ता आ:लर ओंद गुसन जुमुरअर ओक्कर कोंहा ससइत गहि नेब्बा डहरे बेद्दा लगियर। केरमे-केरमे 3 मलता 5 मलता 7 मलता 9 मलता 11 मलता 21 मलता 22 पद्दा गहि आ:लर जुमुरअर पड़हा ( पड़ा नु पा:ड़ा अरा पड़ा नु पड़गा ) व्यवस्थन लागू नंज्जर, एकदा इन्ना हूँ ए:रा जो:गे ख़क्खरर्इ दरा सेन्दरा गहि ख़ो:ख़ा बिु सेन्दरा गुट्ठी ही ना:मे ती आ:लर ओक्का हेल्लरर। 

रअना बेड़ा नू हूँ ‘ख़द्दी‘ (सरहुल) उल्ला पूजा अड्डा (सरना अड्डा/चा:ला टोंका) नू पूजा ने:ग ननो बीरि ओ:रे नू अरगनी कोंड़ा (पूरब) तरा बर्इ ननर हुरमी ती मूंद धरमे (सर्वाक्तिमान र्इवर) गहि ना:मे ती, अम्म, आ:बदा तीख़िल, पूँ:प ख़ंज्जपा अरा नेम्हा भोग अरगाअनर। अदि ख़ो:ख़ा पूजा अड्डा गहि चौगिरदा कोंड़ा पा:ली-पा:ली ती घड़ी गहि बिड़दो तरती किन्दरारनूम हुरमी नेम्हा सवंग, धरमधूरा सवंगन अह्वान ननर गोहरारनर अरा अदि गहि ना:मे ती पूजा ने:ग नन्नर अरा मुंज्जा नू चा:ला मन्न (सरना मन्न) गहि पा:दा गुसन चा:ला अयंग (सरना अयंग) गहि ना:मे ती पूजा ने:ग नन्नर र्इ लेखा ख़द्दी (सरहुल) उल्ला पूजा अड्डा पूजा ने:ग ननो बीरि असता हुरमी सवंगन गोहरारनर, आ:ल उज्जना नू एकअम मला एकअम रू:पे नू धरमे दप्प तो ओहारी ननी। पूजा ने:ग ननो बीरि आ हुरमी सवंग ती ओहमा नन्नतार‘र्इ का - ‘आरिन मलद:व सवंग ती बछाबआ नेकअन दरा द:व सवंग आ:र गुसन अँड़सतआ नेकअन, बरख़ा द:व मनन नेकअन, खेती-पती द:व मनन नेकअन दरा तंगआ पद्दा सिमान नू र‘ऊ हुरमी आ:ल आ:लो खुामारआ अरा बछरका रआ नेकअन।‘
र्इ लेखा पूजा ने:ग, रअना बेड़ा नू हूँ सिसर्इ, भाँ:ड़ो (भरनो), गुमला, लोहरदगा अड्डा नू नामजद्द रअर्इ। करम परब नू करम मन्न गहि मूंद गोटंग डा:ड़न ओन्दोरअर पूजा-पाठ नन्नर, माकुर गोहरारना, मन्तर गोहरारना अरा अह्वान नू ‘‘करम दे:व‘‘ मलता ‘‘करम राजा‘‘ बअर पूजा-ने:ग नन्नर। ओहमा मलता मन्तर गोहरारना नू - ‘‘ ए दे, करम मन्न मलता करम डा:ड़ा, एमन बछाबअके (हे करम पेड़ या करम डाली, हमें बचाना !) - एन्ने मल गोहरारनर। र्इ लेखा ए:रा जोग रू:पे नू मन्न मलता ख़ोप्पा मलता डा:ड़ा दिम एन्देर गे मल रओ, माकुर गोहरारना मलता भक्ति आ दे:व सवंग गहि मनी एकदन नम्हय पचबालर र्इ धरमधूरा गहि चिच्चका नने रकम गहि जिनिस करने आ धरमे सवंगन गोहरारनर, भक्ति नन्नर। 

कुँड़ुख़ खोड़हा नू र्इ लेखा अकय बग्गे घटना आ:र गहि उज्जना नू कत्थख़ी:री-ख़ी:री रू:पे अक्कुन हूँ बअनर अरा तेंग्गनर। ओण्टे कत्थख़ी:री र्इ लेखा रअर्इ - एँ:ड़ गोटंग आ:लर तोड़ोंग नू डहरे बेड़ारका रहचर। मा:ख़ा बीरी कुहकुह उ:खा नू तोड़ंग ती बहरी उरख़ा गे डहरे मल एत्थरआ लगिया। आ:र गहि हुरमी सवंग अरा मेद्दो ख़ड़िदया केरा। ख़ने आ:र ख़द्दर हारअर धरमेन गोहरारअर - ‘ ए दे धरमे, ए:म र्इ टोड़ंग नू बेड़ारकम केरकम अरा उरख़ा हूँ पोल्ला लगदम, नी:न उरमीन उग्ंगु अरा अख‘ऊ तलदय, एमन बछाबअके ! ( हे र्इवर, हम इस जंगल में भटक गये हैं और यहाँ से निकल भी नहीं पा रहे हैं, आप सर्वाक्तिमान एवं सर्वज्ञानी हैं, आप हमें बचायें !) बअनर कस्सा मलका जिया ती भक्ति नंज्जका ओहमन धरमे मिनी। आ:र गने धरमेन मदर्इत गे गोहरारका ख़ो:ख़ा जोक्क बेड़ा नूम ओण्टा पचगी आ:लस खे़क्खा नू सोट्टा धरचका एँ:ड़ोम तरा बरदस अरा आ:र गहि भख़ा नूम मेन्दस - ‘ ने -ने हरो ! एका तरा का:ला लगदर ? ‘ (कौन-कौन हो भार्इ ! किधर जा रहे हो ?) तंगआ भख़ा नूम पचगीस गहि कच्छनखरनन मेनर पचगी आ:लस हेद्दे केरर अरा आ:सती मदर्इत गे गोहरारर। आ:र गहि कत्थन मेनर पचगी आ:लस एँ:डोरिन एड़पा गहि डहरे ए:दअर छंद मंज्जस केरस। र्इ लेखा अकय घटना खोड़हा नू घटरते बरचकी रअर्इ। एन्ने घटनन धरमी सवंग घटना गहि रू:पे नू आ:लर, मय्याँ ता दे:व (उपर वाले की दृाक्ति) मलता मया ननु देव मलता मय्हा+देव (दयालु दृाक्ति, दयालु दैवीय दृाक्ति) बअते-बअते मय्हदेव बआ हेल्लरर दरा पचगी-बुजूर्ग ही रू:पे नू मदर्इत ननु गहि ना:मे ती पचगी (बूढ़ा) मय्हदेव मलता जट्टा मय्हदेव बाता:रआ हेल्लरा अरा इन्ना हूँ बअ़नर। नन्ना धरम पुथी, नमूद - बार्इबल गहि पच्चा नियम दरा पुराण गुट्ठी नू र्इ लेखा ढेर घटना गहि वृतांत रअ़र्इ। र्इ हुरमी कत्था गहि रअते हूँ मुद्ध आदिवासी विवास ही ओण्टे मेसेरका रू:पे ना:मे गहि कत्था एकसन-एकसन चोअर्इ। मकुर र्इन्नेला इदि गहि ना:मे ‘सरना‘, ‘सरना समाज (खोड़हा), मलता ‘सरना धर्म‘ गहि ना:मे ती नामजद्द मंज्जकी रअर्र्इ। र्इ ना:मेन कुँड़ुख़ भख़ा नू ‘ सिरजनन रम्फ ननु आलोन सा:रना दिम सरना‘ (सृश्टि को प्रकासित करने वाली दृाक्तियों की अराधना एवं उसे आत्मसात करना ही सरना है) गहि मने बुझुरनर दरा इदि गहि मने नू ग्राहय रअर्इ। ख़द्दी (सरहुल) उल्ला चा:ला टोंका (सरना स्थल) नू र्इ सवंगन दिम गोहरारनर पूजा-भक्ति नन्नर। कुँड़ुख़ (उराँव) ख़ोड़हा गहि सिरजन ख़ी:री नू, मुध मनवा ‘भइया-बहिनन‘ एका सवंग तुरू जिनगी अरा बछरआ गे सवंग ख़क्खरा, अदिन मय्हदेव (मया ननु देव, दयालु दैवीय दृाक्ति) दरा परबर्इत (परबस्ती ननु अयंग मलता पालन-पोशण करने वाली माता) बअनर। 

परब-त्योहार नू अनुश्ठान अरा ने:गचार एकाने नन्नर, पता लग्गी का - आदिवासिर मन्न-मास, तोड़ंग-पख़ना गुट्ठी ही थीर रू:पे नू, अदि गहि दे:व रू:पेन गोहरारनर अरा हुरमी सवंगन गोहरारनर पूजा नन्नर। आ:ल जिनगी नू एकअम न एकअम रू:पे नू ओहारी अरा भरसा चिअर्इ दरा आ:ल जिनगी गे मदर्इत मनी। चिच्च, ता:का, अम्म, ख़ेख़ेल, मेखऱ्ा, बी:ड़ी गुट्ठी जिनगी गहि मुध सवंग तली। इदिन अम्बर जिनगी गहि घोख़ उइना हूँ मल मना उग्ंगी। धरमधूरा गहि चिच्चका सवंग करने ने:गचार - अनुश्ठान पूजा आदिवासिर गहि पूजा-भक्ति ही सेब्बा अरा सहज विधि तली। चा:ला टोंका (सरना स्थल) नू ओण्टे मक्का मन्न गहि किय्या पूजा-पाठ ननना ही मने एन्ने मल बुझुरना चहि का असन मन्न गहि पूजा मनी। असन गा धरमे (सर्वाक्तिमान र्इवर), ‘‘चा:ला अयंग अरा द:व सिरजनी सवंग गहि गोहरारना-पूजा मनी। चा:ला टोंका (सरना स्थल) नू एकसन-एकसन गा मक्का मन्न गहि अड्डा नू नन्ना मन्न हूँ रअर्इ, असन धरमे (सर्वाक्तिमान र्इवर), चा:ला अयंग अरा सिराजर्इन सवंग गहि ना:मे ती गोहरारनर-पूजा नन्नर।‘‘
 

(ख़ी:री तिंग्गु- सय गजेन्द्र उराँव, छोटका सैन्दा, सिसर्इ, जिला : गुमला)

Sections